Nanomaterialen: de risico's begrijpen en beheersen

De snelle ontwikkeling van nanotechnologieën heeft tot ongerustheid geleid in verband met de potentiële risico's voor de menselijke gezondheid. De beheersing van de risico's die gepaard gaan met nanomaterialen op de arbeidsplaats is fundamenteel dezelfde als voor de andere gevaarlijke stoffen. Nochtans moeten bepaalde belangrijke verschillen in rekening worden genomen. Als men werkt met nanomaterialen is het belangrijk dat men op de hoogte blijft van de evolutie op dit gebied.

Wat is een nanomateriaal?

Technisch vervaardigde nanomaterialen zijn structuren op een schaal die vergelijkbaar is met die van atomen en moleculen, onzichtbaar voor het blote oog. De kleine omvang ervan maakt het mogelijk om lichte materialen te ontwikkelen met een hoge weerstand, een hoog geleidingsvermogen of een hoge scheikundige reactiviteit. Nanotechnologieën worden vaak beschouwd als één van de fundamentele doorbraken van de 21ste eeuw.

Vandaag worden nanomaterialen gebruikt in een ruime waaier van producten en sectoren. Men is er misschien mee in contact geweest in het dagelijks leven, want zij worden gebruikt in verpakkingen van voeding, cosmetica, verf en elektronische producten. Zij worden ook meer en meer gebruikt in sectoren, zoals de aeronautica, de bouw, de medische technologie en de automobielsector.

Blootstelling en effecten op de gezondheid

Het onderzoek over nanomaterialen is nog steeds aan de gang en het is belangrijk om er op te wijzen dat zij niet allemaal toxische effecten hebben. Het gebruik ervan moet geval per geval worden onderzocht. Het is echter steeds duidelijker dat sommige nanomaterialen gevaarlijker zijn dan men oorspronkelijk geloofde en grotere risico's voor de gezondheid teweegbrengen dan hetzelfde materiaal in bulk. Sommige werden zelfs gerangschikt als potentieel kankerverwekkend voor de mens.

De blootstelling aan gevaarlijke nanomaterialen op de arbeidsplaats kan worden voorkomen in de verschillende stadia van de bevoorradingsketen, wat betekent dat de werknemers misschien zelfs niet bewust zijn van de gevaren waarmee zij worden geconfronteerd. Het voornaamste risico vloeit voort uit deeltjes die in de lucht zweven die voortkomen uit de hantering en de behandeling van nanomaterialen. Het gevaar is dat deze deeltjes kunnen worden ingeademd of in contact treden met de huid. Deze risico's kunnen in talloze sectoren ontstaan, zoals met name de gezondheidszorg, het onderhoud of de bouw.

De evaluatie van de risico's in verband met de producten van nanotechnologieën, uitgevoerd door de Europese Commissie (zie het standpunt van het Wetenschappelijk Comité voor nieuwe gezondheidsrisico's (in het Engels): Risk Assessment of Products of Nanotechnologies (PDF, 571 KB)), heeft aangetoond dat nanomaterialen bijzonder gevaarlijk kunnen zijn voor de longen. Hart- en bloedvaten kunnen eveneens worden aangetast en sommige stoffen werden ontdekt in de lever, de nieren, het hart, de hersenen, het skelet en de zachte weefsels.

De risico's op de arbeidsplaats beheersen

Er bestaat momenteel geen enkele professionele blootstellingslimiet en de arbeidsplaatsen zouden dus het voorzorgsbeginsel moeten hanteren wanneer zij deze substanties behandelen (Mededeling van de Commissie over het voorzorgsbeginsel). Dit betekent dat de blootstelling zou moeten worden verminderd tot het "laagste niveau dat redelijkerwijze kan worden bereikt" (ALARA = As Low As Reasonably Achievable).

Als algemene regel zouden de werkgevers dezelfde aanpak moeten volgen als voor de andere gevaarlijke stoffen. Dat wil zeggen dat het aanbevolen is om, zoals gewoonlijk, een beroep te doen op de risico-evaluaties, op het gebruik van het STOP principe (meer informatie daarover op de blog: Controlemaatregelen om de risico’s van gevaarlijke stoffen te verminderen) en op de opleiding.

De werkgevers zouden eveneens de richtlijnen van de Europese Commissie moeten volgen voor de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van werknemers tegen de potentiële risico's van nanomaterialen op het werk. Meer informatie hierover is in het Engels beschikbaar op de website van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA): Guidance on the protection of the health and safety of workers from the potential risks related to nanomaterials at work.

Men moet evenwel met deze problemen rekening houden:

  • de risico-evaluatie is moeilijker omdat talloze eigenschappen van nanomaterialen nog niet bekend zijn;
  • de methodes en instrumenten voor het meten van de blootstellingsniveaus en de uitstootbronnen zijn nog in ontwikkeling.

In dit artikel van OSHwiki (in het Engels) wordt op een gedetailleerde manier uitgelegd welke de ondervonden moeilijkheden zijn: Nanomaterials > Risk assessment and management.

Meer informatie