Scholen in beweging: hoe een strategische aanpak ter bevordering van lichaamsbeweging MSA kan voorkomen

Update 05/10/2023

Ongeveer een derde van de schoolkinderen en jongeren lijdt aan musculoskeletale aandoeningen (MSA). Deze aandoeningen aan het bewegingsapparaat kunnen erger worden wanneer zij beginnen werken. Vroegtijdige preventie en een levensloopbenadering van een gezond bewegingsapparaat zijn dan ook van groot belang voor een goede veiligheid en gezondheid op het werk (VGW) en gezond ouder worden.

Scholen vormen de ideale omgeving voor een vroegtijdige en langdurige preventie van MSA, maar een coherente strategie met doelstellingen op het vlak van VGW en educatie zijn nodig voor een succesvolle implementatie.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is het niet enkel belangrijk dat kinderen en jongeren vaker bewegen, maar ook dat ze zo weinig mogelijk zittend werk doen. Actief spelen, vervoer (fietsen of wandelen) en sporten zijn de belangrijkste elementen in het bevorderen van beweging bij kinderen. Toch behaalt nog geen vijfde van de jongeren de door de WHO aanbevolen 60 minuten aan middelmatige of intensieve fysieke activiteit per dag.

Beweging en fysieke activiteit kunnen aandoeningen aan het bewegingsapparaat voorkomen. Het betrekken van scholen bij het versterken en stimuleren van gezondheidspromotie en preventieve acties lijkt dan ook de volgende logische stap. Vroegtijdige preventie is nodig omdat het merendeel van de gezondheidsproblemen voor het eerst optreden of hun oorzaak kennen in de kinder- of jeugdjaren, niet in het volwassen leven. Op dezelfde manier kan goed VGW-beleid enkel worden bereikt wanneer kinderen en jongeren gezondheidsvaardigheden verwerven tijdens hun schoolopleiding.

Ondanks deze feiten zien we nog steeds een gebrek aan MSA-preventie in het lesprogramma op school. Heinz Hundeloh, voormalig hoofd van het departement onderwijsinstellingen van de ‘Deutsche Gesetzliche Unfallversicherung’ (DGUV), verwoordt het als volgt: “Waar dieet, tabak, illegale drugs, geweld en mentale gezondheid nu gangbare onderwerpen zijn, is dit (nog) niet het geval voor MSA.

Wat zijn de succesfactoren bij het promoten van beweging op school?

Voor een effectieve implementatie moeten een aantal succesfactoren in overweging worden genomen.

Het bevorderen van fysieke activiteiten moet verankerd zijn in het pedagogisch concept van de school. Het spreken van de taal van de school en rekening houden met de specifieke omstandigheden is hierbij van groot belang.

Het stellen van doelen die zowel nuttig als realistisch zijn, maar ook een uitdaging bieden, draagt bij tot de nodige bereidwilligheid bij schoolleden om te veranderen.

Elke maatregel moet genomen worden in samenspraak met de onderwijssector. Hiervoor is een goede coördinatie nodig met de minister van onderwijs, de regionale en lokale schoolautoriteiten of specifieke scholen op het gebied van ontwerp, planning, implementatie en evaluatie. Samenwerking met de bredere gemeenschap en andere partners, zoals sport- en gezondheidsorganisaties, kan zorgen voor synergiën en het draagvlak in scholen vergroten.

Ook de toegang tot voldoende geschikte middelen en ondersteuning speelt een belangrijke rol. Leerkrachten moeten voldoende worden voorbereid en over de juiste sociale, communicatieve, vakspecifieke en didactisch-methodologische vaardigheden beschikken. Als dit niet zo is, moet er voor degelijke opleiding worden gezorgd. Tenslotte moeten ruimtes en materiaal voor oefeningen en fysieke activiteit veilig en goed onderhouden zijn.

Hoe kunnen we doeltreffendheid op lange termijn garanderen?

De ervaring leert dat vele initiatieven op school om fysieke activiteit te bevorderen en MSA te voorkomen, falen op lange termijn. Langdurige effectiviteit van maatregelen kan positief worden beïnvloed door de hieronder besproken principes.

Ten eerste moeten bewegings- en gezondheidsgerelateerde gedragsvaardigheden op een gestructureerde manier worden aangeleerd, rekening houdend met het didactische en methodologische ontwerp van sportklassen. Studenten die goed zijn in fysieke activiteiten en gezondheid zullen ook de vaardigheden, het vertrouwen en de kennis ontwikkelen om te blijven bewegen gedurende de rest van hun leven. Verder moeten de te nemen maatregelen inzetten op de algemene gezondheids- en bewegingsvaardigheden van leerkrachten en hen ondersteunen bij de uitdieping hiervan.

Daarnaast moet elke maatregel zoveel mogelijk actieterreinen in het schoolsysteem beslaan, zoals het sportbeleid van de school, de opleiding van leraren, de ontwikkeling van het leerplan, het lesmateriaal, de infrastructuur, de lesontwikkeling en de schoolcultuur. Op dezelfde manier mogen de maatregelen niet beperkt blijven tot de lessen lichamelijke oefening, maar moeten ze alle vakken bestrijken.

Tenslotte mogen de maatregelen niet als een eenmalig initiatief worden opgezet, maar als een langetermijninterventie binnen het ontwikkelingsproces van de school. Deze methode erkent dat elke school uniek is en dat er geen interventie bestaat die voor elke school werkt. Elke school moet dan ook de drijvende kracht zijn achter haar eigen verandering.

De ‘Schools for Health in Europe’-benadering, aanbevolen door het ‘European Network Education and Training in Occupational Safety and Health (ENETOSH)’, vormt een goed voorbeeld van een degelijke en omvattende benadering.

Meer info

(Bron: ‘Healthy Workplaces Campaign News’ – juni 2022: “Schools on the move: how a strategic approach to promoting exercise can prevent musculoskeletal disorders”)