Ademhaling

Bij werken in vervuilde lucht of in plaatsen met weinig zuurstof moet men ademhalingsbescherming gebruiken. Een persoonlijk beschermingsmiddel (PBM) voor de bescherming van de ademhaling zal ofwel de omgevingslucht filteren (= afhankelijk van de omgevingslucht) ofwel zuivere lucht aanvoeren (= onafhankelijk van de omgevingslucht). De keuze voor de juiste ademhalingsbescherming wordt best overgelaten aan een specialist. Gebruikers van die PBM moeten eerst de nodige opleiding krijgen om ernstige gezondheidsschade, en in sommige gevallen zelfs de dood, te voorkomen.

Keuze en gebruik

Het kiezen van de juiste ademhalingsbescherming vereist een grondige kennis van de luchtkwaliteit en van de gevaarlijke stoffen die zich in de werkomgeving bevinden. Laat deze keuze dus over aan de specialisten op dat vlak.

Welke type ademhalingsbescherming het best wordt gebruikt, hangt af van volgende parameters:

  • de aard van de gevaarlijke producten in de werkomgeving en hun gezondheidsrisico’s;
  • de concentratie van de gevaarlijke stof in de omgevingslucht en de toegestane grenswaarde (welke concentratie is maximaal toegestaan?);
  • de bewegingsvrijheid die de werknemer nodig heeft;
  • de gewenste autonomie in de tijd (duur en frequentie van de werkzaamheden);
  • de hoeveelheid zuurstof in de omgevingslucht.

Niet alleen de keuze moet gebeuren door specialisten, ook de gebruikers van PBM voor ademhalingsbescherming moeten degelijk worden opgeleid in het correcte gebruik van hun materiaal.

ademhalingsbescherming.png

Denk eraan dat er eerst andere preventiemaatregelen moeten worden genomen, zoals voorkomen dat gevaarlijke stoffen vrijkomen, minder schadelijke stoffen gebruiken en de gevaarlijke stoffen onmiddellijk aan de bron afzuigen (collectieve bescherming).

Omgevingsafhankelijke toestellen

Bij dit type toestel ademt de gebruiker de omgevingslucht via een filter naar binnen. Voorwaarde is wel dat er zich voldoende zuurstof in de omgevingslucht bevindt (minstens 17 volumeprocent). Anders zal er voor een omgevingsonafhankelijk toestel moeten worden gekozen.

Ademhalingsbescherming Febelsafe
Ademhalingsbescherming (Lid Febelsafe)

Filters

Het type filter hangt af van de gevaarlijke stoffen die zich in de werkomgeving bevinden. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen partikelfilters, gasfilters en gecombineerde filters.

Partikelfilters (stof- en aerosolfilters)

Deze filters houden vaste en vloeibare deeltjes tegen.

Let op! Vloeibare aerosoldeeltjes kunnen op de filter verdampen en zo worden doorgelaten en ingeademd. Als deze dampen toxisch, irriterend of schadelijk zijn, moet men een gecombineerde filter gebruiken.
Partikelfilters worden in drie klassen ingedeeld, afhankelijk van hoe sterk ze de partikels tegenhouden.

Klasse

Beschermt tegen

Weerhoudingsgraad

P1

Vaste stofdeeltjes (inert en hinderlijk stof)

Klein (tot 5 keer de grenswaarde)

P2

Vaste en vloeibare deeltjes (schadelijk stof)

Middelmatig (tot 10 keer de grenswaarde)

P3

Vaste en vloeibare deeltjes (toxisch stof, kankerverwekkend stof, radioactief stof, sporen, bacteriën, virussen, proteolytische enzymen)

Groot (tot 50 keer de grenswaarde in combinatie met halfgelaatsmasker en tot 200 keer de grenswaarde met volgelaatsmasker)

Om te vermijden dat een fijnstoffilter door grof stof verstopt geraakt, wordt er een grofstoffilter ervoor geplaatst. Zo’n grofstoffilter wordt ook wel met P0 aangeduid.

Bijkomend kunnen er op een partikelfilter ook de aanduidingen S of SL staan (bv. P2SL). Een filter met een S teken filtert vaste deeltjes en nevels van waterige oplossingen, een filter met SL filtert olienevels.

Partikelfilters kunnen in principe onbeperkt worden bewaard. Er moet op de filter bovendien geen maximumgebruiksduur worden vermeld. De efficiëntie van de filter wordt immers groter naargelang de filter meer verzadigd geraakt.

Dat wil natuurlijk niet zeggen dat partikelfilters nooit moeten worden vervangen. Als de gebruiker merkt dat de ademhalingsweerstand groter wordt, is het tijd om de filter te vervangen.

Gasfilters

Het juiste type gasfilter wordt bepaald door de grootte van de filter (klasse 1 tot 3) en door de aard van de verontreiniging (aangeduid met een kenletter en een kenkleur).

Op basis van de grootte zijn er drie klassen van gasfilters:

Klasse

Te gebruiken tot maximum

1

1.000 ppm

2

5.000 ppm

3

10.000 ppm

Filters van klasse 3 zijn groter en zwaarder dan filters van klassen 2 of 1. Ze beschermen immers tegen meer “ppm” of “parts per million”, dat zijn het aantal deeltjes gevaarlijke stof per miljoen deeltjes lucht.

Daarnaast worden gasfilters ingedeeld op basis van de stoffen die ze tegenhouden. Die indeling gebeurt met een kenletter en kenkleur.

Kenletter

Kenkleur

Beschermt tegen

A

Bruin

Organische gassen en dampen

AX

Bruin

Organische dampen met laag kookpunt (<65°C)

B

Grijs

Zure gassen en dampen, zoals halogenen, halogeenwaterstofverbindingen, waterstofcyanide, waterstofsulfide, fosgeen, ...

E

Geel

Zwaveldioxide, waterstofchloride

K

Groen

Ammoniak, amines, hydrazine

CO

Grijs-zwart

Koolmonoxide

Daarnaast zijn er nog specifieke filters tegen bv. kwik (Hg) of stikstofoxide (NO).

Filters worden aangeduid door de kenletter gevolgd door het cijfer van de grootteklasse. Bijvoorbeeld: een gasfilter waarop “B2” staat, beschermt tegen zure gassen en dampen tot maximum 5.000 ppm.

gasfilter
Gasfilter

Gasfilters bevatten een filtrerend medium dat de verontreinigende bestanddelen in de lucht bindt. Meestal is dit medium actieve kool (koolfilter; niet gebruikt in CO-filters).

Gasfilters worden door de fabrikant verzegeld en verpakt. Op de filterdoos staat een vervaldatum die geldig blijft zolang de filters verzegeld en verpakt blijven en werden bewaard onder de juiste (door de fabrikant aangegeven) omstandigheden.

Let op! Eens een filter geopend is, moet hij zo snel mogelijk worden verbruikt. Ook mag een geopende filterdoos niet in een bevuilde omgeving worden bewaard, omdat de filter dan sneller wordt verzadigd en dus minder efficiënt is. Men moet ook voorkomen dat het masker aan de binnenzijde bevuild raakt.

Op een bepaald moment zal de filter verzadigd zijn en moet hij worden vervangen. Daarom gaat de voorkeur uit naar gasfilters die de gebruiker van het filtermasker waarschuwen dat de filter bijna verzadigd is. Het doorbreken van de filter kunnen worden vastgesteld (waarnemen van de stof bijvoorbeeld), anders moet er een onafhankelijk type worden gebruikt.

Gecombineerde filters

Deze filters bevatten zowel een partikelfilter als een koolfilter. Ze beschermen dus zowel tegen partikels als tegen gassen en dampen.

De aanduiding op die filters kan dus iets moeilijker te begrijpen zijn. Er wordt immers meer informatie gegeven, namelijk:

  • het gasfiltertype (meestal A, B, E of K);
  • de gasfilterklasse (1, 2 of 3);
  • de partikelfilterklasse (P1, P2 of P3).

De aanduiding B2-P3 betekent dus: dit is een gecombineerde filter van type B (bescherming tegen zure gassen en dampen) voor omgevingen waarin tot 5.000 ppm gevaarlijke stof aanwezig is. De filter biedt bovendien de grootste bescherming tegen partikels (P3).

Maskers

De filters worden op een masker aangesloten. Ook hier bestaan verschillende mogelijkheden. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen onderhoudsvrije filters en verwisselbare filters.

Onderhoudsvrije filters

Deze zitten vaak verwerkt in een stofmasker (ook wel “snuitje” genoemd). Stofmaskers worden aangeduid met de letters FF (“filtering facepiece”), gevolgd door de toepasselijke aanduidingen voor de partikelfilterklasse. Er is dus spraken van FFP1, FFP2 en FFP3. Het laatste type houdt het meeste stof tegen.

Onderhoudsvrije filters worden integraal vervangen na gebruik.

Verwisselbare filters

Deze filters worden doorgaans gebruikt in halfgelaats- of volgelaatsmaskers.

Halfgelaatsmaskers bedekken neus, mond en kin. Volgelaatsmaskers bedekken bijkomend ogen, wangen en voorhoofd.

Ten slotte zijn er nog kwartmaskers (bedekking van neus en mond) en mondstukken. Die laatsten worden tussen de tanden geklemd, terwijl de neus met een knijper wordt dichtgehouden.

Geventileerde helmen en maskers

Men maakt een onderscheid tussen volgende types:

  • geventileerde kappen en helmen (aangeduid met TH, gevolgd door het cijfer 1, 2 of 3 op grond van de behaalde beschermingsfactoren en de geschikte stof- of gasfilter);
  • geventileerde maskers (TM, gevolgd door het cijfer 1, 2 of 3 op grond van de behaalde beschermingsfactoren en de geschikte stof- of gasfilter).

Omgevingsonafhankelijke toestellen

Als men de omgevingslucht niet voldoende kan filteren of als er te weinig zuurstof in de lucht zit (minder dan 17 volumeprocent), moet men omgevingsonafhankelijke ademhalingsbescherming gebruiken. Deze toestellen gebruiken geen omgevingslucht, maar toegevoerde verse lucht.

Niet-autonome ademhalingsbescherming

Dit type van beschermingsmiddel maakt gebruik van lucht uit een andere ruimte. Het PBM is op een of andere manier met de buitenwereld verbonden om de aanvoer van lucht te garanderen. Gebruikers van deze ademhalingsbescherming hebben daardoor een beperkte bewegingsvrijheid.

Maskers met vrije luchttoevoer

Dat masker is met een toevoerslang met de buitenlucht verbonden. Om een te grote ademhalingsweerstand te vermijden, mag de lengte van de slang niet meer dan 15 meter zijn.

Meestal wordt aan het eind van de toevoerslang een stoffilter geplaatst om zand, insecten, ... tegen te houden.

Hoofdhulsels met persluchttoevoer

Bij dit systeem wordt verse, zuivere lucht toegevoerd via een ventilator die buiten de verontreinigde zone is opgesteld, of via een persluchtleiding.

Een hoofdhulsel bestaat uit een kap met vizierruit die minstens tot de schouders en soms tot het middel reikt. Door de kap wordt voortdurend een luchtstroom geblazen. Hoofdhulsels worden gebruikt bij bijvoorbeeld pistoolspuiten en zand- of metaalstralen.

In andere toepassingen (kerncentrales, asbestafbraak) worden soms volledig isolerende pakken gebruikt. Om overmatig opblazen en beschadiging van de pakken te vermijden, zijn overdrukventielen ingebouwd.

Er worden grote hoeveelheden lucht doorheen de hoofdhulsels geblazen. Dat leidt tot een hoog geluidsniveau en een sterke afkoeling. Om het lawaai af te zwakken, worden er geluidsdempers ingebouwd. Om een te grote afkoeling in het hoofdhulsel te vermijden, wordt de toegevoerde lucht verwarmd.

Autonome ademhalingsbescherming

Dat type toestel werkt met persluchtflessen of zuurstofflessen. Voordeel voor de werknemer is de toegenomen bewegingsvrijheid. Daar staat tegenover dat de werktijd moet worden beperkt om zeker niet zonder zuurstof te vallen.

Onafhankelijke persluchtmaskers

Persluchttoestellen bestaan meestal uit volgende onderdelen:

  • een volgelaatsmasker;
  • een drukslang;
  • een ontspanner met overdrukbeveiliging;
  • een longenautomaat;
  • een manometer die de druk in de flessen controleert;
  • een waarschuwingssysteem (fluitsignaal) voor de luchtvoorraad;
  • een draagstel en draagriemen;
  • één of twee persluchtflessen.

Meestal wordt de druk in het masker tot iets boven de atmosferische druk gebracht (bovendruk). Door deze bovendruk kan de verontreinigde lucht niet langs eventuele lekken binnendringen.

Onafhankelijke persluchttoestellen wegen in gebruiksklare toestand ongeveer 15 kg. Dit komt o.a. doordat er persluchtflessen op de rug worden gedragen. Meestal worden flessen van 4 of 6 liter gebruikt, gevuld op een druk van 200 of 300 bar.

Het is duidelijk dat het gebruik van deze toestellen is voorbehouden aan fitte personen die regelmatig trainen en degelijk zijn opgeleid. Er moet dan ook in de nodige medische begeleiding worden voorzien bij de selectie, de opleiding en het inzetten van persluchtgebruikers.

Het is ook duidelijk dat om veiligheidsredenen voor elk gebruik moet worden gecontroleerd of het toestel nog goed functioneert. Om diezelfde redenen mag de luchtvoorraad nooit volledig worden opgebruikt. Daarom wordt het alarmsignaal afgesteld op één vijfde van de oorspronkelijke vuldruk (40 of 60 bar). Dit geeft de mogelijkheid om zich tijdig zonder risico uit de gevaarlijke zone terug te trekken.

Toestellen met zuurstof

Zuurstoftoestellen werken met een gesloten kringloop. Dit betekent dat de uitgeademde lucht terug in het systeem terechtkomt; ze wordt geregenereerd en dan weer ingeademd.

Dat type wordt vaak gebruikt voor reddingsdoeleinden.

Vlucht- en evacuatietoestellen

Sommige toestellen moeten de werknemer helpen om zich in een noodsituatie in veiligheid te brengen. Dat soort toestelellen is dan ook compact en kan maar voor een beperkte tijd worden ingezet.

Er bestaan zowel omgevingsafhankelijke als omgevingsonafhankelijke vlucht- en evacuatietoestellen.

Vluchtfilters bestaan uit een polyvalente filter en een halfmasker of een mondstuk met neusknijper. Het geheel wordt hermetisch in een verpakking opgeborgen die gemakkelijk kan worden meegedragen of weggeborgen. In geval van nood moet deze verpakking snel en eenvoudig kunnen worden geopend.

Vluchtkappen worden gebruikt in geval van evacuatie bij brand. Behalve een masker en een filter bevatten ze een volledige kap met vizierruit die beschermt tegen rook en warmte.

Beschermingsmiddelen - Externe documentatie

Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid (Centexbel - België)

Centexbel is het Technisch en Wetenschappelijk Centrum voor de Belgische Textielnijverheid. Centexbel staat bedrijven uit de textielindustrie, dus ook producenten van persoonlijke beschermingsmiddelen(PBM), bij met het testen en de certificatie van hun producten. Het centrum doet bovendien aan onderzoek en ontwikkeling.

Brochures en publicaties over PBM en textieleigenschappen zijn beschikbaar in het Nederlands, Frans en Engels op de website van Centexbel.

Constructiv (België)

Het voormalige Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in het Bouwbedrijf (NAVB) werd omgevormd tot ‘Constructiv’ en is het preventie-instituut van de bouwsector. Constructiv heeft als doelstelling om welzijn in de bouw te bevorderen.

Rapporten over veiligheid en gezondheid, zoals een dossier over persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector, zijn beschikbaar in het Nederlands en het Frans op de website van Constructiv.

Het Europees comité voor Normalisatie (CEN - EU)

CEN is het Europese Comité voor Normalisatie (Comité Européen de Normalisation), waar ook het Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN) deel van uitmaakt.
CEN publiceert maandelijks een lijst met de meest recente normen. Een zoekmotor waarmee men Europese normen kan opzoeken, is eveneens beschikbaar op de website van CEN (in het Engels).

Europese commissie (EU)

Op de website van de Europese Commissie staat er een lijst van de Europese normen voor PBM. Op deze website zijn bovendien andere nuttige documenten terug te vinden, zoals een praktijkgids voor werken op hoogte.

Meer informatie in het Engels op de website van de Europese commissie, in de rubriek European Commission > Growth > The European Single Market > European Standards.

European Safety Federation (ESF - Europa)

De “European Safety Federation” (ESF) is het Europees overkoepelend orgaan van nationale verenigingen van PBM-leveranciers. De federatie vervult dezelfde rol als het Belgische Febelsafe, maar dan op Europees vlak.

Meer informatie in het Engels op de website van de ESF.

Belgische Federatie van leveranciers van PBM (Febelsafe - België)

Febelsafe is de Belgische Federatie van leveranciers van PBM. De leden van Febelsafe kunnen bedrijven bijstaan in de selectie, het gebruik en onderhoud van PBM. Febelsafe engageert zich ook voor veiligheid en welzijn in het algemeen. Zo organiseert de beroepsfederatie lezingen, seminaries en beurzen over beschermingsmiddelen en veiligheid.

Meer informatie in het Nederlands en het Frans op de website van Febelsafe.

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap (HSE – Verenigd Koninkrijk)

Het Britse arbeidsveiligheidsagentschap “Health and Safety Executive” (HSE) stelt tal van brochures en infomateriaal over PBM ter beschikking. De website van HSE bevat voorbeelden van risicoanalyses, case studies, brochures, folders, ...

Meer informatie in het Engels op de website van HSE.

Belgisch Bureau voor Normalisatie (NBN – Belgique)

NBN is het Belgische Bureau voor Normalisatie. Via de website kunnen normen worden opgezocht en besteld. Het NBN heeft ook een bibliotheek waar normen gratis kunnen worden geraadpleegd.

Meer informatie in het Nederlands, het Engels en het Frans op de website van het NBN.

Suva (Zwitserland)

Suva is een Zwitserse ongevallenverzekeraar die regelmatig rapporten publiceert over beschermingsmiddelen. Suva stelt bovendien gratis e-learning modules ter beschikking, bv. over werken op bouwplaatsen.

Meer informatie in het Frans, het Duits, het Engels en het Italiaans op de website van Suva.

  • Inspiratiegids “Hoe kan je jouw werknemers stimuleren om gehoorbescherming te dragen?” (Arteveldehogeschool – België – 2023)

  • Lawaai - Tools

Parlementaire vragen

  • 529 Kamer - Schoonmaakproducten met sproeiers

Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) - Regelgeving

Titel 2 van boek IX van de codex over het welzijn op het werk regelt het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) en richt zich tot werkgevers, hiërarchische lijn en werknemers. Bijlage IX.2-2 is bijzonder belangrijk en preciseert waar het gebruik van PBM verplicht is.

Het is de omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn 89/656/EEG.

Meer informatie daarover en de reglementaire tekst staan op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema's > Welzijn op het werk > Collectieve bescherming en individuele uitrusting > Persoonlijke beschermingsmiddelen.

Het KB van 31 december 1992 betreffende het op de markt brengen van persoonlijke beschermingsmiddelen richt zich tot de producenten van PBM.

Dat KB bepaalt dat PBM moeten voldoen aan fundamentele veiligheids- en gezondheidsvoorschriften en dat ze moeten vergezeld zijn van een nota die de gevaren omschrijft waartegen het PBM beschermt. Bovendien moet de nota gebruiks- en onderhoudsinstructies omvatten. PBM die aan dit besluit voldoen, dragen het CE-label.

Dat KB werd in het Belgisch Staatsblad op 4 februari 1993 gepubliceerd en is de omzetting in Belgisch recht van de Europese Richtlijn 89/686/EEG.

Op 31 maart 2016 werd de verordening 2016/425/EU van het Europees Parlement en de Raad van 9 maart 2016 betreffende persoonlijke beschermingsmiddelen en tot intrekking van Richtlijn 89/686/EEG van de Raad gepubliceerd. Deze wordt van toepassing op 21 maart 2018.

Meer informatie daarover en de reglementaire tekst staan op de website van de FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie onder de rubriek Ondernemingen & Zelfstandigen > Veiligheid van goederen en diensten > Veiligheid van persoonlijke beschermingsmiddelen.

In de praktijk

  • Lawaai / Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM) / KMO
    Landbouw, bosbouw en visserij / Industrie / Bouw

    “EarCovered at Work”: inspiratiegids rond gehoorbescherming

    In juni 2023 stelde de Arteveldehogeschool in Gent tijdens een inspiratiedag de onderzoeksresultaten van “EarCovered at work”, het onderzoeksproject rond het gebruik van gehoorbescherming op het werk, voor.
  • Online training
    Online training
    Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)

    Online-Training TV: Persoonlijke beschermingsmiddelen

    In het Online-Training TV aanbod met interactieve videocursussen van Prevent is er een opleidingsvideo beschikbaar over persoonlijke beschermingsmiddelen. In de video komt ook ademhalingsbescherming aan bod.

Nieuws en evenementen

28.03.2024

Pasen: let op voor vallende voorwerpen!

Dit weekend vindt het paasfeest plaats en vliegen de paasklokken uit met duizenden chocolade eieren, die ze uitstrooien boven tuinen over het hele...
16.01.2024

Op de blog - De risico’s van vallende voorwerpen: codes van goede praktijk en andere initiatieven

De risico’s van vallende voorwerpen of objecten, bijvoorbeeld op bouwplaatsen of tijdens constructiewerkzaamheden, worden vaak onderschat. Daarom...
18.12.2023

BeSWIC-blogberichten uit de periode 2010-2015 geactualiseerd

In het najaar 2022 is het update-proces voor BeSWIC-berichten gestart. Enkele sectoren en bepaalde risicovelden werden geactualiseerd. Nu zijn de...
06.11.2023

Op de blog: fermentatieprocessen kunnen dodelijk zijn

In de voedingsindustrie past men wel vaker het proces van fermentatie met behulp van bacteriën toe, bijvoorbeeld voor de conservering van...
16.10.2023

Op de blog: certificering van personeel voor spoorwegwerken

Uit een reeks dodelijke ongevallen op de spoorwegen is het belang van een standaardisering van trainingsprocedures gebleken. Daarom hebben de...
12.10.2023

Internationale Dag van het Zicht

Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) en de ‘International Agency for the Prevention of Blindness’ (IAPB) hebben wereldwijd 13 miljoen...
26.06.2023

Inspectiecampagne Arbeidsinspectie – Toezicht op het welzijn op het werk: vallen van hoogte blijft het belangrijkste risico voor de veiligheid op bouwplaatsen

Op dinsdag 6 juni 2023 voerde de Arbeidsinspectie - Toezicht op het Welzijn op het Werk van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en...

Inspiratiedag veilig gedrag op het werk: gehoorbescherming

17.05.2023 11:05
Op 27 juni 2023 organiseert de Arteveldehogeschool in Gent een inspiratiedag rond het gebruik van gehoorbescherming op het werk. Tijdens de dag...
03.05.2023

Op de blog: Exoskeletten in de bouw en update van BeSWIC-berichten over diverse nieuwe technologie

Het gebruik van Exoskeletten is de voorbije jaren enorm toegenomen. Ze worden in diverse sectoren gebruikt, en dus ook in de bouwsector.
27.04.2023

Updates van BeSWIC-berichten over risico’s in de bouwsector

Op 14 april 2023 verscheen in het Belgisch Staatsblad het koninklijk besluit (KB) van 7 april 2023 tot vaststelling van een basisveiligheidsopleiding...