Klimatologische parameters

De warmte-uitwisseling tussen het lichaam en de omgevingslucht hangt af van de volgende klimaatparameters:

  • temperatuur van de lucht;
  • luchtvochtigheid;
  • luchtstroomsnelheid;
  • temperatuur van de zwarte bol;
  • natuurlijke vochtigheidstemperatuur

De temperatuur van de lucht (ta, °C)

Over het algemeen is deze luchttemperatuur bij iedereen gekend en is het gemakkelijk om er een vrij exacte waarde van te kennen via elektronische of glazen thermometers.

Opgelet! De luchttemperatuur altijd meten buiten het bereik van thermische straling, dus:

  • in de schaduw, niet in direct zonlicht;
  • zo ver mogelijk van een heet oppervlak vandaan, zoals bijvoorbeeld bij een oven.

Er bestaan veel toestellen om de luchttemperatuur te meten, namelijk:

  • een klassieke thermometer met certificaat (met een meetonzekerheid van bijvoorbeeld 0,3°C);
  • een mechanische thermometer waarvan de ijking stabiel is;
  • een elektronische thermometer die regelmatig moet worden geijkt.

Om de luchttemperatuur te meten:

  • Plaats het meettoestel op het niveau van de arbeidspost, op een hoogte van 1,5 m, op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden) en scherm de sonde af tegen straling (zon, oven, …) door een scherm, de hand of een blad papier.
  • Wacht tot het toestel zich heeft gestabiliseerd.
  • Meet de temperatuur op met een aanvaardbare foutmarge van 1°C.

De luchtvochtigheid (RH, %)

Vaak heeft men het m.b.t. de luchtvochtigheid over een percentage zonder te weten wat dat percentage aan relatieve luchtvochtigheid precies betekent.

De luchtvochtigheid wordt gekenmerkt door:

  • de gedeeltelijke dampspanning van water (pa in kilopascal of KPa): aandeel van waterdamp in de atmosferische druk;
  • de dauwtemperatuur (tdp,°C): temperatuur tot dewelke de lucht moet dalen om een gedeeltelijke condensatie van waterdamp te verkrijgen;
  • de relatieve vochtigheid (RH, %): percentage van de gedeeltelijke dampspanning van water (pa) in verhouding tot de dampspanning op het verzadigingspunt bij gelijke temperatuur;
  • de vochtige temperatuur (th, °C): minimumtemperatuur van een plas water onderworpen aan gedwongen verdamping in de desbetreffende lucht bij een bepaalde temperatuur en vochtigheidsgraad.

De relatieve luchtvochtigheid (RH, %) is de meest gebruikte parameter. Die komt overeen met de verhouding tussen de hoeveelheid waterdamp in de lucht en de maximale hoeveelheid waterdamp die de lucht bij die temperatuur kan bevatten. De maximale hoeveelheid waterdamp in de lucht bij een volledige verzadiging van de lucht met waterdamp, stijgt met de luchttemperatuur. Een RH van 40% bij 30°C komt zo overeen met een veel vochtigere lucht dan een RH van 80% bij 10°C. Een RH opgeven in % zonder de luchttemperatuur te preciseren heeft dan ook geen zin.

In de winter is de lucht droger ondanks dat de RH-waarden vaak 100% benaderen. Zo gauw de lucht afkoelt gaat de waterdamp condenseren en ontstaan er mist of condensatie op het oppervlak.

In de zomer is de lucht daarentegen veel vochtiger, waarbij het zweetvocht minder vlot in de lucht verdampt en het lichaam dan ook moeilijker kan afkoelen.

In de zomer zal een airco-systeem voor het afkoelen van de buitenlucht die lucht ook moeten ontvochten, terwijl in de winter de buitenlucht zal worden bevochtigd bij de opwarming ervan. De bedoeling is te komen tot een ideale relatieve luchtvochtigheid tussen 40% en 60% bij een comfortabele luchttemperatuur tussen 18 et 25 °C.

De luchtvochtigheid kan men met een hygrometer meten:

  • Plaats het meettoestel op het niveau van de arbeidspost, op een hoogte van 1,5 m, op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden) en scherm de sonde af tegen straling (zon, oven, …) door een scherm, de hand of een blad papier.
  • Wacht tot het toestel zich heeft gestabiliseerd.
  • Meet de temperatuur op met een aanvaardbare foutmarge van 5 %.

De luchtstroomsnelheid (va, m/s)

De luchtsnelheid mag niet:

  • te hoog zijn: grote luchtstromen (tocht) worden nooit door de werknemers verdragen;
  • te laag zijn: dat kan een verminderd comfort teweegbrengen omwille van onwelriekende geuren, bijvoorbeeld van transpiratie die niet verdampt, …

Tocht naar het gelaat of naar de hals moet men vermijden, want het gevoel van frisheid op korte termijn kan op middellange termijn met spierpijn gepaard gaan.

Het is belangrijk om de werkzone te ventileren met buitenlucht die zo nodig tot een comfortabele temperatuur is opgewarmd.

De absolute luchtstroomsnelheid kan men meten:

  • hetzij met een anemometer met schoepen voor luchtstroomsnelheden tussen 0,3 en 8 m/s;
  • hetzij met een hittedraad-anemometer voor luchtstroomsnelheden tussen 0 en 5 m/s.

Gebruik:

  • Het toestel gedurende 10 minuten in de werkzone plaatsen, zodat het zich aan de omgevingstemperatuur kan aanpassen.
  • De sonde achtereenvolgens op verschillende plaatsen van de arbeidspost plaatsen en ze naar de luchtstroom richten (die richting zoeken door de sonde rond te draaien en daarbij de hoogste snelheid te zoeken).
  • De meest frequente minimum en maximum snelheden gedurende 5 seconden aflezen en hiervan het rekenkundig gemiddelde berekenen (opgelet: de afleesschaal is over het algemeen niet lineair).
  • De meting herhalen ter hoogte van de romp, het hoofd en de benen, meer bepaald om de omstandigheden inzake comfort te bepalen.

De temperatuur van de zwarte bol (tg, °C)

De thermische straling meet men met een zwarte bolthermometer. Dat is een thermometer waarvan de sonde zich in het midden van een gesloten koperen bol bevindt met een diameter van 15 cm die mat zwart is geschilderd.

Gebruik:

  • Men plaatst de zwarte bolthermometer op 1,5 m hoogte in de arbeidspost en op voldoende afstand van de werknemers (om de meting niet te beïnvloeden).
  • De stabilisatietijd van het toestel varieert van 20 tot 30 minuten naargelang de straling die moet worden gemeten en het toestel zelf. De straling moet tijdens deze tijdsduur constant zijn. Als de straling schommelt, heeft de meting geen enkele zin en zullen er meer gespecialiseerde toestellen moeten worden gebruikt.

De natuurlijke vochtigheidstemperatuur (twb, °C)

Deze temperatuur is een element in de berekening van de WBGT-index.

Het is niet aangeraden de natuurlijke vochtigheidstemperatuur rechtstreeks te meten, omdat het gaat om een meting die:

  • globaal is en niet fysiek bepaald;
  • gebeurt aan de hand van een weinig gestandaardiseerd toestel;
  • de primaire klimatologische gegevens camoufleert, namelijk de luchttemperatuur, de luchtvochtigheid, de luchtstroomsnelheid en de gemiddelde temperatuur van de straling.

Thermische omgeving - Externe documentatie

Dossiers “Travail à la chaleur” en “Travail au froid” (INRS - Frankrijk)

Op de website van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS), in het Frans:

Dossier thermische omgeving (HSE, Verenigd Koninkrijk)

De website in het Engels van de “Health and Safety Executive” (HSE) bevat nuttige informatie over thermisch comfort en geeft advies bij blootstelling aan thermische stress in warme of koude omstandigheden.

Op de website van de HSE, in het Engels: het dossier Temperature.

Thermische omgeving - Tools

Sobane-strategie toegepast op thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgebonden risico's werd ontwikkeld voor een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Ze omvat vier tussenniveaus: Screening (Opsporing), OBservatie, Analyse en Expertise.

De Sobane-strategie toegepast op thermische werkomgevingsfactoren is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Berekeningstools voor thermische indexen

WBGT berekeningstabellen (FOD Werkgelegenheid - België)

De WBGT-berekeningstabellen zijn beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg:

Online WBGT calculators

Informatica hulpprogramma's voor het beheer van thermische belasting (IRSST - Canada - 2008)

Op de website van het ‘Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité du travail’ (IRSST), beschikbaar in het Frans:

Normen

  • ISO 7730:2005 Ergonomie van de thermische omgeving - Analytische bepaling en interpretatie van thermische behaaglijkheid door berekening van de PMV- en PPD-waarden en door criteria voor de plaatselijke thermische behaaglijkheid
  • ISO 7933:2004 Ergonomie van de thermische omgeving – Analytische bepaling en interpretatie van warmtebelasting met behulp van een berekening van het voorspelbare fysiologisch gedrag bij warmtebelasting
  • ISO 7243:1989 Warme omgevingen - Ramen van de thermische externe belastingen van de mens aan het werk, gegrond op de WBGT-index (natte temperatuur en temperatuur van de zwarte bol)
  • ISO 15265:2004 Klimaatomstandigheden - Risicobeoordelingsstrategie bij het voorkomen van thermische belasting of thermische onbehaaglijkheid op de werkplek
  • ISO 15743:2008 Klimaatomstandigheden - Koude werkplekken - Risicobeoordeling en -management
  • ISO 11079:2007 Ergonomie van de thermische omgeving - Bepaling en interpretatie van koudebelasting bij gebruik van de vereiste kledingisolatie (IREQ) en plaatselijke afkoelingseffecten
  • EN 342:2004 Beschermende kleding – Pakken en kledingstukken voor bescherming tegen koude
  • EN 511:2006 Beschermende handschoenen tegen koude

Thermische omgeving - Publicaties

Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België – 2012)

Conform de SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsgerelateerde risico's, beschrijft deze brochure een methode op vier niveaus: opsporing, observatie, analyse en expertise. Met die methode kan men de risico’s met betrekking tot de blootstelling aan thermische omgevingsfactoren, beter voorkomen en/of bijsturen. De brochure sluit af met een reeks hulpfiches.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren - Reeks SOBANE-strategie.

Thermische omgevingsfactoren (FOD Werkgelegenheid – België – 2013)

Deze brochure geeft nadere toelichting bij het koninklijk besluit van 4 juni 2012, dat nu is opgeheven en vervangen door de bepalingen van titel 1 van boek V van de codex over het welzijn op het werk. Ze richt zich tot de preventieadviseurs, tot de bedrijfsleiders die verantwoordelijk zijn voor uitvoering van de preventie en tot de werknemers op wie deze preventie van toepassing is.

Deze publicatie is beschikbaar en kan men gratis downloaden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Thermische omgevingsfactoren.

Parlementaire vragen

  • 1223 Kamer (21/03/2023) - Gebruik van uv-licht in schoonheidsinstituten

  • 1586 Kamer - Maatregelen bij hoge temperaturen op het werk

Thermische omgeving - Regelgeving

  • Titel 1 betreffende de thermische omgevingsfactoren van boek V van de codex over het welzijn op het werk
  • Titel 1 met betrekking tot de basiseisen betreffende arbeidsplaatsen van boek III van de codex

De toelichting daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Thermische omgeving.

In de praktijk

  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    Hitte op het werk: richtsnoeren van EU-OSHA in meerdere talen

    In de zomermaanden vormt hittestress in een reëel risico voor werknemers. Het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) heeft daarom een aantal richtsnoeren ontwikkeld, die nu in meerdere Europese talen beschikbaar zijn, waaronder het Nederlands.
  • Thermische omgeving / Beschermingsmiddelen

    OSHwiki-artikel over de impact van de klimaatverandering

    Een OSHwiki-artikel van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) belicht de belangrijke gevolgen van klimaatverandering voor de gezondheid en veiligheid van mensen op het werk.
  • Thermische omgeving

    Zomerhitte op het werk

    In de zomer kunnen hoge temperaturen verhinderen dat werknemers in aanvaardbare omstandigheden kunnen werken. De werkgever moet dan ook de nodige maatregelen treffen om dat ongemak te verminderen. Die maatregelen zijn door de regelgeving vastgesteld.
  • koude.jpg
    Thermische omgeving

    Werken bij koude temperaturen

    Lage temperaturen kunnen negatieve gevolgen hebben voor het werk. Wat zijn de wettelijke grenzen en beneden welke temperaturen mag men niet meer werken?

Nieuws en evenementen

06.06.2023

Campagne van Stichting tegen Kanker neemt huidkankers in het vizier

Tijdens de lente en zomer stijgen de temperaturen en het aantal zonuren. Het is dan ook extra opletten geblazen wanneer men zich buiten begeeft,...
08.08.2022

Het Europees vakverbond pleit voor het vastleggen van een maximumtemperatuur op de werkplek

In juli 2022 was het bijzonder droog en warm in Europa. In Spanje en Frankrijk kwamen er zelfs werknemers door hitte om het leven. In Spanje is er...
30.06.2022

Op de blog: bescherming tegen UV-straling in de bouwsector

Constructiv heeft in het kader van de campagne “Hou het UVeilig” een webpagina gelanceerd om de risico’s van UV-stralen tijdens de zomer onder de...
28.07.2021

Land- en bosbouw: wat betekent de klimaatverandering voor de veiligheid en gezondheid van werknemers?

De land- en bosbouwsector wordt hard getroffen door de klimaatverandering. In een nieuwe beleidsnota van het Europees Agentschap voor veiligheid en...