Samenvattende informatiefiche voor werkgevers

 

Waarom deze fiche?

Deze toelichting is interessant voor u als u werkgever bent van een bedrijf waar uw werknemers aan trillingen worden blootgesteld.

Het gaat om toestellen die trillingen overgedragen op:

  • handen en armen: slagboren, slijpmachines, vlakschuurmachines, breekhamers, bosmaaiers, kettingzagen, ...;
  • het zitvlak of de voeten: heftrucks, tractoren, graafmachines, ...

Titel 3 betreffende trillingen van boek V van de codex over het welzijn op het werk verplicht u als werkgever om de blootstelling van de werknemers te evalueren. Tevens moet u nagaan welke preventiemaatregelen u kunt nemen om uw werknemers te beschermen tegen gezondheidsproblemen veroorzaakt door deze trillingen.

Als de blootstelling laag is, zal het risico op gezondheidsproblemen laag zijn en hoeft u enkel simpele en goedkope maatregelen te nemen. Als de blootstelling aanzienlijk is, moet er een actieplan worden opgemaakt om de blootstelling en de er mee samenhangende gezondheidsrisico’s te beperken.

Uit onderzoek blijkt dat de kosten van de preventiemaatregelen meestal lager zijn dan de kosten van de opgelopen gezondheidsschade. Het is dus niet alleen goed voor uw werknemers dat deze maatregelen worden genomen. Op lange termijn profiteert ook het bedrijf hier van.

Gezondheidsschade van mechanische trillingen

Regelmatig gebruik van trillende toestellen kan permanente gezondheidsschade aan handen en armen berokkenen: aan bloedvaten, zenuwen, botten en pezen van de hand en de pols. De kans hierop is het grootst bij personen voor wie het gebruik van deze toestellen een groot deel van hun taak uitmaakt. Bij occasionele blootstelling is de kans op schade zeer klein.

De eerste tekenen van schade zijn:

  • tintelingen of ongevoeligheid (“doofheid”) in de vingers;
  • verlies van tast: het niet goed kunnen voelen van kleine voorwerpen;
  • krachtverlies in de handen;
  • vingers die, als gevolg van een vasculair probleem, plots wit worden en nadien rood met daarbij stekende pijn.

Bij sommige personen krijgen die symptomen al na enkele maanden blootstelling, bij anderen pas na tientallen jaren. De klachten zullen bij een verdere blootstelling toenemen en zijn meestal onomkeerbaar.

De gevolgen van dat hand-armvibratiesyndroom zijn voor uw werknemer dat hij:

  • regelmatig met werken moet stoppen;
  • niet meer tegen koude en vochtige werkomstandigheden kan, omdat daardoor aanvallen worden uitgelokt;
  • geen fijn werk meer kan doen;
  • minder grijpkracht heeft, waardoor hij fouten maakt en zo ongevallen veroorzaakt;
  • ziekteverlof moet nemen;
  • ook buiten het werk pijn blijft ondervinden, met een verstoorde slaap tot gevolg.

Regelmatige blootstelling aan lichaamstrillingen veroorzaakt schade aan de rug. De rug verslijt veel sneller dan normaal. Daarom hebben werknemers die gedurende verscheidene jaren aan lichaamstrillingen waren blootgesteld, vaker lage rugpijn, rug artrose, lumbago en ischias.

Deze gezondheidsproblemen geven aanleiding tot het trager uitvoeren van het werk en regelmatige ziekteperiodes. Wanneer de schade aan de rug aanzienlijk is, kan een operatie nodig zijn, wat tot langdurige afwezigheid kan leiden. In het slechtste geval kan de werknemer zijn werk niet meer verderzetten.

In België zijn er meer dan 30.000 werknemers bij wie het Fonds voor de Beroepsziekten een beroepsziekte door trillingen heeft vastgesteld en die hiervoor een uitkering krijgen.

Is er in uw bedrijf een probleem?

Of er een probleem is hangt af van:

  • de duur dat werknemers effectief aan trillingen zijn blootgesteld;
  • de trillingsoverdracht van de gebruikte toestellen en machines.

Sommige toestellen die men met de hand bedient, zoals bikhamers, stampers en rotsboren, veroorzaken zeer veel trillingen. Bij andere toestellen is de trillingsoverdracht lager. Doorgaans veroorzaken oude en niet goed onderhouden toestellen veel meer trillingen dan nieuwe toestellen. Men zal voor elk toestel moeten nagaan hoeveel trillingen het voortbrengt.

Voor lichaamstrillingen bij voertuigen, zoals bij heftrucks of vrachtwagens, is vooral de ondergrond waarop men rijdt en de trillingsdempende eigenschappen van de zetel bepalend voor de grootte van de blootstelling. Ook de banden, de vering en de wegligging spelen hierbij een belangrijke rol.

Aangezien de schade afhankelijk is van de hoeveelheid trillingen die men op een werkdag krijgt, zal de effectieve blootstellingsduur een grote rol spelen. Een vuistregel: er kan een risico zijn vanaf een dagelijkse blootstellingsduur van 15 minuten voor hand-arm trillingen afkomstig van hamerende toestellen en 60 minuten voor trillingen afkomstig van draaiende toestellen.

Naast de trillingen van trillende machines of voertuigen zullen ook de werkomstandigheden een rol spelen in het ontstaan van trillingsziektes. De aandoeningen zullen sneller optreden als werknemers ook zware lasten moeten optillen, zware karren duwen of trekken of in oncomfortabele en onaangepaste omstandigheden moeten werken.

Welke maatregelen kunt u nemen?

Het zal afhangen van de risicobeoordeling welke maatregelen u best kunt nemen.

Andere werkmethoden

In sommige gevallen is het mogelijk om alternatieve werkmethoden toe te passen om de blootstelling te verminderen (mechanisatie, automatisatie).

Voorzien in geschikte arbeidsmiddelen

Zorg voor geschikte en doeltreffende arbeidsmiddelen. Door arbeidsmiddelen met een ontoereikend vermogen aan te schaffen duurt het werk veel langer en worden de werknemers langer aan trillingen blootgesteld. Sommige fabrikanten leveren accessoires die speciaal ontworpen zijn om de blootstelling aan trillingen te verminderen.

Aankoopbeleid

Het is van essentieel belang dat u bij de aankoop van toestellen en machines rekening houdt met de trillingsemissies en de werkvereisten.

Inrichting van de werkplek

Verbeter de inrichting van de werkpost om de belasting van de handen en de armen van de werknemers door slechte houdingen te beperken. Gebruik ophangsystemen om de grijpkracht te beperken.

Onderhoud van de toestellen

Regelmatig onderhoud en vervanging van onderdelen zorgt voor een vermindering van de trillingsemissie. Gebruik geen versleten of beschadigde toestellen.

Werkschema

Beperk de blootstellingsduur van de werknemers. Vermijd lange continue blootstellingen. Roteer de werknemers. Voorzie trillingvrije perioden.

Informatie en training van de werknemers

Informeer uw werknemers over de gezondheidsrisico’s van hun blootstelling aan trillingen. Breng hen op de hoogte van de eerste tekenen van gezondheidsschade van trillingen en hoe ze die aan de arbeidsarts moeten melden. Geef hen een opleiding over de maatregelen om de blootstelling te beperken.

Gezondheidstoezicht door de arbeidsarts

Het gezondheidstoezicht door de arbeidsarts moet er voor zorgen dat de gezondheidsschade zo vroeg mogelijk wordt opgespoord, zodat u snel kan ingrijpen en de werknemer geen blijvende letsels en handicap zou oplopen. Ook kunnen hierdoor meer gevoelige personen worden opgespoord.

Checklist om na te gaan of u in overeenstemming bent met de wetgeving over trillingen

Controleer of uw bedrijf in overeenstemming is met de regelgeving over trillingen via de Checklist wetgeving trillingen (PDF, 18 KB)

Trillingen - Externe documentatie

Dossier Trillingen (HSE – Verenigd Koninkrijk)

De website van de ‘Health and Safety Executive’ (HSE) biedt verschillende gegevens in het Engels: rubriek Vibration at Work.

Website Human vibrations (Universiteit van Southampton - Verenigd Koninkrijk)

Verschillende gegevens zijn in het Engels beschikbaar: website Human Vibration.

Dossier Trillingen (INRS - Frankrijk)

Het Franse nationaal onderzoeksinstituut voor het onderzoek en de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziektes stelt op zijn website een specifiek dossier betreffende trillingen voor (in het Frans): Dossier Vibrations.

Onderzoeksprojecten VIBRISKS et VINET (Europese Unie)

In het kader van de Europese onderzoeksprojecten VIBRISKS en "Vibration Injury Network" (VINET), zijn er procedures en goede praktijken ontwikkeld voor het onderzoek van blootgestelde werknemers en de goede opvolging van werknemers met symptomen te wijten aan mechanische trillingen.

Die verschillende gegevens zijn in het Engels beschikbaar op de volgende websites:

Rubriek Rugklachten” (NVAB - Nederland)

De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) verschaft op haar website verschillende gegevens, zoals richtlijnen en documentatie, in het Nederlands of in het Engels: rubriek Rugklachten.

Trillingen - Sensibiliseringsmateriaal

Napo in "vertil je niet!" - Slechte trillingen (EU-OSHA)

De animatiefilm "Napo in vertil je niet!" wijst op het belang van een geïntegreerde aanpak voor het vermijden van musculoskeletale aandoeningen. Centraal staat het omgaan met de volledige belasting op het lichaam, van alle druk en overbelasting, omgevingsfactoren, risico’s op de werkplek en het werkritme tot de lasten die moeten worden verplaatst.

De film werd gemaakt in het kader van de Europese campagne van 2007 en bestaat uit 11 korte fragmenten. Het 8e fragment gaat over trillingen.

Op de Napo-website: Aflevering 08: Slechte trillingen.

Trillingen - Tools

De SOBANE-strategie toegepast op trillingen (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsrisico’s werd ontwikkeld als hulp bij de organisatie van een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Zij bevat vier interventieniveaus (opsporing (Screening), OBservatie, ANalyse, Expertise) en biedt de mogelijkheid om door een gestructureerde benadering de nodige middelen en competenties te gebruiken volgens de complexiteit van de problemen waarmee men wordt geconfronteerd.

De Sobane-strategie toegepast op lichaamstrillingen is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de module Publicaties > Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie.

De Sobane-strategie toegepast op hand-arm trillingen is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties > Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Belangrijkste databases van fabrikanten

Bepaalde databankgegevens zijn beschikbaar op het internet:

Berekening van de dagelijkse blootstelling aan trillingen

We kunnen de volgende formule gebruiken:
dagelijkse blootstelling A(8)=a * √(t/8)

waarbij:

a = trillingsintensiteit van het toestel m/s²

t = blootstellingsduur in uren

Er staan op het internet specifieke calculators voor de blootstelling. Die calculators zijn bijzonder nuttig als men met verschillende toestellen op één dag werkt en men de blootstelling van de verschillende toestellen moet samentellen.

Voorbeelden van calculators zijn beschikbaar op volgende websites:

Trillingen - Publicaties

Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België - 2005)

De Sobane-strategie stelt beleidsmethoden ter beschikking om bedrijven te helpen de risico’s te analyseren en preventiemaatregelen te bepalen. De specifieke SOBANE brochure over hand-arm trillingen bevat observatie- en analysemethoden en hulpfiches voor bedrijven.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties> Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid– België - 2005)

De Sobane-strategie stelt beleidsmethoden ter beschikking om bedrijven te helpen de risico’s te analyseren en preventiemaatregelen te bepalen. De specifieke SOBANE brochure over lichaamstrillingen bevat van observatie- en analysemethoden en hulpfiches voor bedrijven.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties> Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Vibrations et mal de dos (INRS – Frankrijk - 2012)

Deze goede praktijkengids is in het Frans beschikbaar op de website van de ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles’ (INRS): Vibrations et mal de dos. Guide des bonnes pratiques en application du décret 'Vibrations'.

Niet-bindende praktijkgids voor de uitvoering van Richtlijn 2002/44/EG (Europese Commissie - 2008)

In deze gids staan voorbeelden van trillingsniveaus voor veel gebruikte machines en voertuigen. Men kan die gebruiken als men op geen enkele andere manier de informatie over de in het bedrijf gebruikte machines kan verkrijgen.

De gids is beschikbaar op de website van de Europese Commissie: Niet-bindende praktijkgids voor de uitvoering van Richtlijn 2002/44/EG betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico's van fysische agentia (trillingen).

Onderzoeken

  • Draagbare spijkermachines – vereenvoudigen van evaluatiemethodes van de blootstelling aan lawaai en trillingen (IRSST – Canada – 2018)

    Het Canadeze onderzoeksinstituut "Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité de travail" (IRSST) heeft de resultaten gepubliceerd van een onderzoek dat pistes voorstelt om de evaluatiemethodes te vereenvoudigen van lawaai en trillingen die worden veroorzaakt door spijkermachines die frekwent worden gebruikt door timmerlui en dakwerkers, teneinde hun blootstelling hieraan te verminderen in het kader van hun werk. Dit gereedschap veroorzaakt lawaai en trillingen op niveaus waardoor de gebruikers ervan risico lopen op beroepsdoofheid of het hand-armvibratiesyndroom.

Trillingen - Regelgeving

Titel 3 van boek V van de codex over het welzijn op het werk bepaalt wat er in een bedrijf moet worden gedaan als er werknemers aan mechanische trillingen worden blootgesteld. Die regelgeving geeft actie- en grenswaarden en verplicht tot het uitvoeren van een risicobeoordeling. Als er risico’s zijn moet de werkgever preventiemaatregelen nemen.

Meer informatie daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, in de rubriek Thema's > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Trillingen.

Actiewaarde

De actie- en de grenswaarde worden uitgedrukt in m/s² (de frequentie- en tijdgewogen versnelling van de trilling in de drie assen) en worden steeds bepaald als een gemiddelde over een werkdag van 8 uur. Als de blootstellingsduur kleiner is dan 8 uur, dan moet men een herberekening maken voor een gemiddelde over 8 uur.

Voor hand-arm trillingen is de actiewaarde 2,5 m/s² en de grenswaarde 5 m/s². Voor lichaamstrillingen is de actiewaarde 0,5 m/s² en de grenswaarde 1,15 m/s².

Uit onderzoek weten we dat bij blootstelling boven de actiewaarde er al hinder, verminderd comfort en gezondheidsschade kan optreden. De doelstelling is derhalve er voor te zorgen dat voor elke werkdag de blootstelling lager is dan de actiewaarde.

In de praktijk

  • Checklist voor de veiligheid en het welzijn van de werknemer-fietsgebruiker

    In februari 2024 publiceerden de Secretariaten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Nationale Arbeidsraad (NAR) een checklist voor de werknemer-fietsgebruiker. De publicatie doet een aantal verplichting met betrekking tot het gebruik van de fiets op en op weg naar het werk uit de...
  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...
  • Psychosociale risico’s (PSR) / Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

    Europees project UniSAFE "Stop gendergerelateerd geweld in de academische wereld”

    Het Europese project UniSAFE "Ending gender-based violence in academia" heeft een reeks tools klaar om aan de slag te gaan bij het aanpakken van ongewenst gedrag in de academische wereld...
  • Belgisch focal point EU-OSHA

    Oproep tot het inzenden van nominaties voor de Awards voor goede praktijken van EU-OSHA

    De Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, georganiseerd door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points, zijn een erkenning voor organisaties die een uitstekende en innovatieve bijdrage hebben geleverd aan veiligheid...
  • OIRA / Risicoanalyse

    OiRA in België: ontdek de nieuwe functies

    Op 10 november 2023 organiseerde het Belgisch Focal Point van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) een colloquium rond het 10-jarig bestaan in België van OiRA, de tool voor een online interactieve risicoanalyse.

Nieuws en evenementen

nagelen
nagelen
04.01.2019

Nauwkeuriger meten van de blootstelling aan lawaai en trillingen van spijkermachines

Het Canadeze onderzoeksinstituut "Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité de travail" (IRSST) heeft de resultaten...