Samenvattende informatiefiche voor werknemers

Is deze informatiefiche voor u bestemd?

Dit advies is bestemd voor:

  • werknemers die een risico lopen op schade aan armen en handen (bloedvaten, zenuwen, botten en pezen van de handen en de pols) omdat ze werken met toestellen die trillingen overdragen via de handen;
  • werknemers die een risico lopen op schade aan hun rug omdat ze zitten of staan op trillende machines of voertuigen.

Loopt u een risico?

U loopt het risico op gezondheidsschade door hand-arm trillingen als u tijdens een belangrijk deel van de dag werkt met boormachines, slijpmachines, moeraanzetters, schuurmachines, bikhamers, stampers, kettingzagen, bosmaaiers, heggenscharen, grasmachines, enz.

U loopt het risico op schade door lichaamstrillingen als u tijdens een belangrijk deel van de dag werkt met heftrucks, bulldozers, nivelleer machines, graafmachines, tractors, vrachtwagens, enz. of op triltafels staat.

De grootte van het risico is afhankelijk van:

  • de duur dat men effectief aan trillingen is blootgesteld;
  • de trillingsoverdracht van de gebruikte toestellen en machines.

Sommige toestellen die men met de hand bedient, zoals bikhamers, stampers en rotsboormachines, veroorzaken zeer veel trillingen. Bij andere toestellen is de trillingsoverdracht lager. Doorgaans veroorzaken oude en niet goed onderhouden toestellen veel meer trillingen dan nieuwe toestellen. Men zal voor elk toestel moeten nagaan hoeveel trillingen het voortbrengt.

Voor lichaamstrillingen bij voertuigen, zoals bij heftrucks en vrachtwagens, zijn vooral de ondergrond waarop men rijdt en de trillingsdempende eigenschappen van de zetel bepalend voor de grootte van de blootstelling. Ook de banden, de vering en de wegligging spelen hierbij een belangrijke rol.

Aangezien de schade afhankelijk is van de hoeveelheid trillingen die u op een werkdag krijgt, zal de effectieve blootstellingsduur een grote rol spelen. Een vuistregel: u kan een risico lopen vanaf een dagelijkse blootstellingsduur van 15 minuten voor hand-arm trillingen afkomstig van hamerende toestellen en 60 minuten voor trillingen afkomstig van draaiende toestellen.

Naast de trillingen zullen ook uw werkomstandigheden een rol spelen in het ontstaan van trillingsziektes. U zal sneller last hebben van gezondheidsproblemen als u bovenop de blootstelling aan trillingen ook zware lasten moet optillen, zware karren moet duwen of trekken of in oncomfortabele en onaangepaste omstandigheden moet werken.

Welke gezondheidsschade kan blootstelling aan trillingen veroorzaken?

De eerste tekenen van schade door hand-arm trillingen zijn:

  • tintelingen of ongevoeligheid (doofheid) in de vingers;
  • verlies van tast: het niet goed kunnen voelen van kleine voorwerpen;
  • krachtverlies in de handen;
  • vingers die, als gevolg van een vasculair probleem, plots wit worden en nadien rood met daarbij stekende pijn.

Bij sommige personen treden deze symptomen al op na enkele maanden blootstelling, bij anderen pas na tientallen jaren. De klachten nemen bij een verdere blootstelling toe en zijn meestal onomkeerbaar.

Door dit hand-armvibratiesyndroom:

  • moet u regelmatig stoppen met werken;
  • kan u niet meer tegen koude en vochtige werkomstandigheden, omdat hierdoor aanvallen worden uitgelokt;
  • kan u geen fijn werk meer doen;
  • heeft u minder grijpkracht, waardoor u fouten maakt en zo ongevallen kunt veroorzaken;
  • moet u ziekteverlof nemen;
  • heeft u ook pijn buiten het werk met een verstoorde slaap tot gevolg.

Regelmatige blootstelling aan lichaamstrillingen veroorzaakt schade aan de rug. De rug verslijt veel sneller dan normaal. Daarom hebben werknemers die gedurende verscheidene jaren aan lichaamstrillingen waren blootgesteld, vaker lage rugpijn, rug artrose, lumbago en ischias.

Die gezondheidsproblemen leiden tot het trager uitvoeren van het werk en regelmatige ziekteperiodes. Als de schade aan de rug aanzienlijk is, kan een operatie nodig zijn, wat tot langdurige afwezigheid kan leiden. In het slechtste geval kunt u uw werk niet meer verder zetten.

In België zijn er meer dan 30.000 werknemers bij wie het Fonds voor de Beroepsziekten een beroepsziekte door trillingen heeft vastgesteld en die hiervoor een uitkering krijgen.

Hoe beschermt u zich?

De werkgever is wettelijk verplicht om zijn werknemers tegen schade door trillingen te beschermen. Hiervoor moet hij een beoordeling van de blootstelling opmaken en maatregelen nemen om de blootstelling te verminderen. Als er werknemers zijn waarbij de blootstelling hoger is dan de wettelijke actiewaarde, moet hij die jaarlijks voor medisch onderzoek naar de arbeidsarts sturen.

U kunt uw werkgever bij de preventie van gezondheidsschade wegens trillingen helpen door:

  • te vragen of het werk niet kan worden uitgevoerd zonder trillende toestellen;
  • te vragen naar aangepaste trillingarme toestellen;
  • na te kijken of de toestellen goed onderhouden en zo nodig hersteld zijn;
  • de toestellen enkel volgens de gebruiksvoorschriften te gebruiken;
  • het werk met trillende toestellen regelmatig met andere taken af te wisselen. Een lange periode van blootstelling aan trillingen is schadelijker dan verschillende korte periodes met daartussen periodes zonder blootstelling;
  • te zorgen voor een goede bloedcirculatie door het dragen van voldoende warme kledij en handschoenen en niet te roken;
  • te vragen de ondergrond waarop de heftruck rijdt zo effen mogelijk te maken;
  • voorzichtig met de heftruck te rijden;
  • te vragen voor een trillingsdempende zetel in uw machine en die correct te gebruiken;
  • aan uw werkgever te vragen hoe groot uw blootstelling aan trillingen is volgens de risicobeoordeling;
  • elk teken van trillingsziekte te melden aan uw werkgever, uw arbeidsarts en uw vakbondsafgevaardigde.

Trillingen - Externe documentatie

Dossier Trillingen (HSE – Verenigd Koninkrijk)

De website van de ‘Health and Safety Executive’ (HSE) biedt verschillende gegevens in het Engels: rubriek Vibration at Work.

Website Human vibrations (Universiteit van Southampton - Verenigd Koninkrijk)

Verschillende gegevens zijn in het Engels beschikbaar: website Human Vibration.

Dossier Trillingen (INRS - Frankrijk)

Het Franse nationaal onderzoeksinstituut voor het onderzoek en de preventie van arbeidsongevallen en beroepsziektes stelt op zijn website een specifiek dossier betreffende trillingen voor (in het Frans): Dossier Vibrations.

Onderzoeksprojecten VIBRISKS et VINET (Europese Unie)

In het kader van de Europese onderzoeksprojecten VIBRISKS en "Vibration Injury Network" (VINET), zijn er procedures en goede praktijken ontwikkeld voor het onderzoek van blootgestelde werknemers en de goede opvolging van werknemers met symptomen te wijten aan mechanische trillingen.

Die verschillende gegevens zijn in het Engels beschikbaar op de volgende websites:

Rubriek Rugklachten” (NVAB - Nederland)

De Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde (NVAB) verschaft op haar website verschillende gegevens, zoals richtlijnen en documentatie, in het Nederlands of in het Engels: rubriek Rugklachten.

Trillingen - Sensibiliseringsmateriaal

Napo in "vertil je niet!" - Slechte trillingen (EU-OSHA)

De animatiefilm "Napo in vertil je niet!" wijst op het belang van een geïntegreerde aanpak voor het vermijden van musculoskeletale aandoeningen. Centraal staat het omgaan met de volledige belasting op het lichaam, van alle druk en overbelasting, omgevingsfactoren, risico’s op de werkplek en het werkritme tot de lasten die moeten worden verplaatst.

De film werd gemaakt in het kader van de Europese campagne van 2007 en bestaat uit 11 korte fragmenten. Het 8e fragment gaat over trillingen.

Op de Napo-website: Aflevering 08: Slechte trillingen.

Trillingen - Tools

De SOBANE-strategie toegepast op trillingen (FOD Werkgelegenheid - België)

De SOBANE-strategie voor het beheer van beroepsrisico’s werd ontwikkeld als hulp bij de organisatie van een dynamisch en doeltreffend risicobeheer. Zij bevat vier interventieniveaus (opsporing (Screening), OBservatie, ANalyse, Expertise) en biedt de mogelijkheid om door een gestructureerde benadering de nodige middelen en competenties te gebruiken volgens de complexiteit van de problemen waarmee men wordt geconfronteerd.

De Sobane-strategie toegepast op lichaamstrillingen is beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de module Publicaties > Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie.

De Sobane-strategie toegepast op hand-arm trillingen is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, in de module Publicaties > Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Belangrijkste databases van fabrikanten

Bepaalde databankgegevens zijn beschikbaar op het internet:

Berekening van de dagelijkse blootstelling aan trillingen

We kunnen de volgende formule gebruiken:
dagelijkse blootstelling A(8)=a * √(t/8)

waarbij:

a = trillingsintensiteit van het toestel m/s²

t = blootstellingsduur in uren

Er staan op het internet specifieke calculators voor de blootstelling. Die calculators zijn bijzonder nuttig als men met verschillende toestellen op één dag werkt en men de blootstelling van de verschillende toestellen moet samentellen.

Voorbeelden van calculators zijn beschikbaar op volgende websites:

Trillingen - Publicaties

Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid – België - 2005)

De Sobane-strategie stelt beleidsmethoden ter beschikking om bedrijven te helpen de risico’s te analyseren en preventiemaatregelen te bepalen. De specifieke SOBANE brochure over hand-arm trillingen bevat observatie- en analysemethoden en hulpfiches voor bedrijven.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties> Hand-arm trillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie (FOD Werkgelegenheid– België - 2005)

De Sobane-strategie stelt beleidsmethoden ter beschikking om bedrijven te helpen de risico’s te analyseren en preventiemaatregelen te bepalen. De specifieke SOBANE brochure over lichaamstrillingen bevat van observatie- en analysemethoden en hulpfiches voor bedrijven.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties> Globale lichaamstrillingen – Reeks SOBANE-strategie.

Vibrations et mal de dos (INRS – Frankrijk - 2012)

Deze goede praktijkengids is in het Frans beschikbaar op de website van de ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et des maladies professionnelles’ (INRS): Vibrations et mal de dos. Guide des bonnes pratiques en application du décret 'Vibrations'.

Niet-bindende praktijkgids voor de uitvoering van Richtlijn 2002/44/EG (Europese Commissie - 2008)

In deze gids staan voorbeelden van trillingsniveaus voor veel gebruikte machines en voertuigen. Men kan die gebruiken als men op geen enkele andere manier de informatie over de in het bedrijf gebruikte machines kan verkrijgen.

De gids is beschikbaar op de website van de Europese Commissie: Niet-bindende praktijkgids voor de uitvoering van Richtlijn 2002/44/EG betreffende de minimumvoorschriften inzake gezondheid en veiligheid met betrekking tot de blootstelling van werknemers aan de risico's van fysische agentia (trillingen).

Onderzoeken

  • Draagbare spijkermachines – vereenvoudigen van evaluatiemethodes van de blootstelling aan lawaai en trillingen (IRSST – Canada – 2018)

    Het Canadeze onderzoeksinstituut "Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité de travail" (IRSST) heeft de resultaten gepubliceerd van een onderzoek dat pistes voorstelt om de evaluatiemethodes te vereenvoudigen van lawaai en trillingen die worden veroorzaakt door spijkermachines die frekwent worden gebruikt door timmerlui en dakwerkers, teneinde hun blootstelling hieraan te verminderen in het kader van hun werk. Dit gereedschap veroorzaakt lawaai en trillingen op niveaus waardoor de gebruikers ervan risico lopen op beroepsdoofheid of het hand-armvibratiesyndroom.

Trillingen - Regelgeving

Titel 3 van boek V van de codex over het welzijn op het werk bepaalt wat er in een bedrijf moet worden gedaan als er werknemers aan mechanische trillingen worden blootgesteld. Die regelgeving geeft actie- en grenswaarden en verplicht tot het uitvoeren van een risicobeoordeling. Als er risico’s zijn moet de werkgever preventiemaatregelen nemen.

Meer informatie daarover en de reglementaire teksten staan op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, in de rubriek Thema's > Welzijn op het werk > Omgevingsfactoren en fysische agentia > Trillingen.

Actiewaarde

De actie- en de grenswaarde worden uitgedrukt in m/s² (de frequentie- en tijdgewogen versnelling van de trilling in de drie assen) en worden steeds bepaald als een gemiddelde over een werkdag van 8 uur. Als de blootstellingsduur kleiner is dan 8 uur, dan moet men een herberekening maken voor een gemiddelde over 8 uur.

Voor hand-arm trillingen is de actiewaarde 2,5 m/s² en de grenswaarde 5 m/s². Voor lichaamstrillingen is de actiewaarde 0,5 m/s² en de grenswaarde 1,15 m/s².

Uit onderzoek weten we dat bij blootstelling boven de actiewaarde er al hinder, verminderd comfort en gezondheidsschade kan optreden. De doelstelling is derhalve er voor te zorgen dat voor elke werkdag de blootstelling lager is dan de actiewaarde.

In de praktijk

  • Checklist voor de veiligheid en het welzijn van de werknemer-fietsgebruiker

    In februari 2024 publiceerden de Secretariaten van de Centrale Raad voor het Bedrijfsleven (CRB) en de Nationale Arbeidsraad (NAR) een checklist voor de werknemer-fietsgebruiker. De publicatie doet een aantal verplichting met betrekking tot het gebruik van de fiets op en op weg naar het werk uit de...
  • Alcohol en drugs

    Brochure “Alcohol de baas” van VAD om alcohol- en ander druggebruik binnen de sociale economie bespreekbaar te maken

    Met de nieuwe brochure “Alcohol de baas” wil het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD) leidinggevenden in de sociale economie helpen om het thema alcohol en drugs bespreekbaar te maken. De brochure bevat realistische situaties die leidinggevende inspiratie kunnen bieden bij het...
  • Psychosociale risico’s (PSR) / Geweld, pesterijen en ongewenst seksueel gedrag op het werk

    Europees project UniSAFE "Stop gendergerelateerd geweld in de academische wereld”

    Het Europese project UniSAFE "Ending gender-based violence in academia" heeft een reeks tools klaar om aan de slag te gaan bij het aanpakken van ongewenst gedrag in de academische wereld...
  • Belgisch focal point EU-OSHA

    Oproep tot het inzenden van nominaties voor de Awards voor goede praktijken van EU-OSHA

    De Awards voor goede praktijken voor een gezonde werkplek, georganiseerd door het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) en zijn nationale focal points, zijn een erkenning voor organisaties die een uitstekende en innovatieve bijdrage hebben geleverd aan veiligheid...
  • OIRA / Risicoanalyse

    OiRA in België: ontdek de nieuwe functies

    Op 10 november 2023 organiseerde het Belgisch Focal Point van het Europees Agentschap voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk (EU-OSHA) een colloquium rond het 10-jarig bestaan in België van OiRA, de tool voor een online interactieve risicoanalyse.

Nieuws en evenementen

nagelen
nagelen
04.01.2019

Nauwkeuriger meten van de blootstelling aan lawaai en trillingen van spijkermachines

Het Canadeze onderzoeksinstituut "Institut de recherche Robert-Sauvé en santé et en sécurité de travail" (IRSST) heeft de resultaten...