Stress

De fysiologische mechanismen die door iemand aangewend worden om te reageren op stress, kunnen nefast zijn voor het organisme. Na enkele weken al kan het gedrag veranderen of kunnen er fysieke, emotionele en intellectuele symptomen ontstaan. Professionele stress kan leiden tot een verhoogde kans op hart- en vaataandoeningen, depressies, angsten en muskuloskeletale aandoeningen.

De gevolgen voor de ondernemingen zijn divers:

  • verhoging van het absenteïsme, turn-over;
  • moeilijkheden om personeel te vervangen of te rekruteren;
  • arbeidsongevallen;
  • daling van de motivatie en de creativiteit;
  • aantasting van de productiviteit, meer fouten;
  • aantasting van het sociaal klimaat;
  • aantasting van het imago van de onderneming.

Om stress op het werk te voorkomen dient voorrang gegeven te worden aan organisatievormen die de mentale en fysieke gezondheid van de werknemers niet aantasten. Deze preventie zal des te meer efficiënt zijn indien er collectieve maatregelen worden genomen die verbonden zijn met de arbeidsorganisatie, de arbeidsomstandigheden, de sociale relaties, de arbeidsposten, …

Psychosociale risico’s - Externe documentatie

Studie over de geestelijke gezondheid in België (Sciensano – België -2023)

BELHEALTH is een longitudinale studie die de evolutie van de gezondheid en het welzijn van de Belgische bevolking volgt. Het doel van het onderzoek is om gezondheidsautoriteiten te informeren over de veranderende behoeften van burgers op het gebied van geestelijke gezondheid. Het onderzoek tracht de groepen te identificeren die de meeste moeilijkheden ondervinden - en die bij uitstek ondersteuning nodig hebben - in het licht van de veranderingen die onze samenleving doormaakt.

De eerste BELHEALTH-enquête werd gelanceerd in oktober 2022, gevolgd door twee andere in februari en juni 2023.

Volgend bulletin van oktober 2023, dat beschikbaar is op de website van Sciensano, vat de resultaten over (de evolutie in) verschillende indicatoren van geestelijke gezondheid en welzijn op het werk samen: Bulletin n°3 - Belgische gezondheids- en welzijnscohorte (belhealth).

Omgaan met agressief gedrag (ICOBA – België – 2021)

ICOBA staat voor “Iedereen COmpetent in het Beheersen van Agressie” en is een kennis- en expertisecentrum rond omgaan met agressief gedrag in de social-profitsector.

ICOBA sensibiliseert en ondersteunt medewerkers en organisaties in hun veerkracht, competenties en beleidsontwikkeling om agressief gedrag te voorkomen en er gepast op te reageren.

Dit door:

  • kosteloze vorming en begeleiding te voorzien;
  • kennis- en expertise uitwisseling te bevorderen;
  • informatie, inspirerende praktijken en methodieken te verzamelen en te verspreiden;
  • doorlichting, feedback, advies en/of (proces)begeleiding aan te bieden bij het uitwerken van (onderdelen van) een agressiebeleid.

Meer informatie: www.icoba.be.

Psychosociale risico’s, erover praten om eruit te raken (INRS – Frankrijk – 2016)

Deze publicaties van het ‘Institut national de recherche et de sécurité pour la prévention des accidents du travail et de maladies professionnelles’ (INRS) zijn bestemd voor loontrekkenden en managers (bedrijfsleiders, kaders, HR-medewerkers, …) en hebben drie doelstellingen:

  • de werknemers aanzetten om over psychosociale risico’s (PSR) te praten en hen de weg te wijzen naar de preventie-actoren op het terrein;
  • het management sleutels in handen geven voor meer preventie rond psychosociale risico’s;
  • de werknemers en managers interpelleren over psychosociale risico’s aan de hand van 7 ideeën over PSR:
    • een beetje stress is motiverend,
    • psychosociale risico’s zijn niet erg,
    • stress maakt deel uit van de job,
    • stress zit in je hoofd,
    • psychosociale risico’s hebben niets met het bedrijf te maken,
    • psychosociale risico’s: praat er niet over, dan voorkom je problemen,
    • stress op het werk is altijd de fout van de chef.

De tools zijn beschikbaar in het Frans op de website van het INRS, in de rubriek Accueil > Publications et outils > Risques psychosociaux, en parler pour en sortir.

Stress, pesten en geweld (ETUI – 2013)

In juni 2013 organiseerde het Europees vakbondsinstituut (European Trade Union Institute - ETUI) in Bilbao een eerste Europees syndicaal seminarie over psychosociale risico’s en kondigde de creatie aan van een Europees syndicaal netwerk over deze problematiek.

Op de website van ETUI staan verschillende artikels over het thema gegroepeerd die verschenen zijn in HesaMag, het semestrieel tijdschrift van ETUI.

De artikels zijn beschikbaar

Psychosociale risico's - Sensibiliseringsmateriaal

Campagnewebsite “Ik voel me goed op het werk” (FOD Werkgelegenheid/FOD Sociale Zekerheid – België - 2021)

In november 2021 lanceerde De federale overheid een informatie- en sensibiliseringscampagne om het onderwerp van mentaal welzijn op het werk bespreekbaarder te maken. De campagne werd door de federale overheidsdiensten Sociale Zekerheid en Werkgelegenheid opgezet en maakt deel uit van het Federaal Actieplan Mentaal Welzijn op het Werk, dat vice-eersteministers Frank Vandenbroucke, Pierre-Yves Dermagne, Petra De Sutter en minister David Clarinval in 2021 opstartten.

Als onderdeel van de campagne werd de campagnewebsite Ikvoelmegoedophetwerk.be gelanceerd. De website biedt allerlei informatie en advies voor zowel werkgevers als werknemers:

  • Op afspraakmetjemedewerkers.be staan afspraken die werkgevers en managers met hun werknemers kunnen maken en tips om het mentaal welzijn op het werk te verbeteren, preventiemaatregelen in de onderneming op te zetten, …
  • Op afspraakmetjezelf.be staan concrete afspraken die werknemers met zichzelf, hun collega's of hun leidinggevenden kunnen maken om het mentaal welzijn op het werk te verbeteren.
  • Het pauzepraatje is een podcastreeks die samen met experts, bekende Belgen en werkgevers stilstaat bij het belang van mentaal welzijn op het werk. In enkele afleveringen wordt nagegaan hoe je je welzijn op het werk kan bewaken en verbeteren, en hoe bedrijven en organisaties dit kunnen aanpakken in het belang van hun medewerkers.

Meer informatie over de campagne in het thema Psychosociale risico’s (PSR), in de module “Campagnes”: Federale campagne over Mentaal welzijn op het werk (FOD Werkgelegenheid/FOD Sociale Zekerheid – België – 2021).

Campagnewebsite “Voel je goed op het werk” (FOD Werkgelegenheid – België - 2021)

Deze website biedt een overzichtelijke en gebruiksvriendelijke kijk op alle tools van de FOD Werkgelegenheid die bestaan rond psychosociale risico’s. Deze tools zijn gemaakt om alle personen die betrokken zijn bij het welzijn in bedrijven en organisaties, vakbondsvertegenwoordigers en welzijnsspecialisten de mogelijkheid te geven om concrete actie te ondernemen om psychosociale risico’s te voorkomen en te beheersen. Dit kan door op te treden op zowel het niveau van de organisatie, de inhoud van het werk, de arbeidsomstandigheden en de relaties.

U kan navigeren door de tools op twee manieren, ofwel via het type risico zelf:

  • Burn-out
  • Pesten en ongewenst seksueel gedrag
  • Stress
  • Geweld en agressie
  • Eenzaamheid en telewerken
  • Alcohol en drugs

U kan alle tools ook overlopen op soort. De tools zijn onderverdeeld in 4 categorieën:  

  • Preventie
  • Opleidingen en sensibilisering
  • Rapporteringsmodellen
  • Terug naar het werk

Hierin is elke tool voorzien van een bondige uitleg en deze bevat bovendien enkele kernwoorden, opdat u in één oogopslag te weten komt wie de tool kan gebruiken, waarvoor de tool dient, hoe de tool er praktisch uitziet, etc.

Raadpleeg de website Voel je goed op het werk: gidsen en tools.

Film over psychosociale risico’s op het werk (FOD Werkgelegenheid – België - 2018)

Elk bedrijf of elke organisatie moet voor zijn werknemers een preventiebeleid rond psychosociale risico’s ontwikkelen. Deze film toont op basis van interviews met experts wat psychosociale risico’s zijn en hoe men ze kan voorkomen.

Er wordt basisinformatie gegeven over:

  • de wetgeving;
  • de rollen van de werkgever, de preventieadviseur psychosociale aspecten en de vertrouwenspersoon;
  • het realiseren van een preventiebeleid.

De film duurt ongeveer 19 minuten en bestaat uit volgende onderdelen:

Deze audiovisuele tool kan men als educatief instrument gebruiken voor sensibilisering over preventie van psychosociale risico’s in alle sectoren.

Doelgroep:

  • werkgevers;
  • leden van de hiërarchische lijn;
  • werknemers;
  • werknemersvertegenwoordigers;
  • preventieadviseurs;

Bekijk de volledige film op het YouTube kanaal van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid): Psychosociale risico’s op het werk.

Er is ook een korte teaser van de film beschikbaar.

Video “Welzijn of stress op het werk: aan u de keuze” (FOD Werkgelegenheid, met steun van ESF - België)

“Welzijn of stress op het werk: aan u de keuze” is een pedagogisch instrument voor preventieadviseurs.

De video zet acteurs in scène in een professionele stresssituatie waar verschillende stressfactoren worden geïllustreerd.

Drie belangrijke thema's in verband met stress worden aangekaart:

  • de stressproblematiek en het begrip stress: beter definiëren en afbakenen;
  • de kosten van stress voor de werknemer en voor de onderneming;
  • enkele verkeerde ideeën die courant circuleren over stress ("stressbestendig zijn", stressmanagement, …).

De doelstelling van deze tool is de verschillende preventieactoren ervan bewust te maken dat stress tegelijk nefast is voor de werknemers en voor de onderneming en dat het essentieel is om preventieacties te ondernemen.

Deze video is beschikbaar op het YouTube kanaal van de FOD Werkgelegenheid: Stress of Welzijn op het werk: aan u de keuze!

Video’s "Relationele problemen op het werk" (FOD Werkgelegenheid, met steun van ESF - België)

Deze video’s bevatten telkens drie casussen van relationele problemen op het werk, in een Franstalige en een Nederlandstalige versie. Feitelijke en relationele elementen en getuigenissen komen aan bod.

De voorgestelde casussen worden geïnterpreteerd door acteurs op basis van anoniem gemaakte, reële situaties.

Elke casus is beschreven in 4 vignetten. Het belangrijkste vignet is het “klinisch vignet” met een algemene beschrijving van de situatie in de vorm van een getuigenis of een klacht die wordt voorgelegd aan een preventieadviseur, vertrouwenspersoon of HR verantwoordelijke:

  • de meer specifieke aspecten van de situatie en de houding van de collega's;
  • de houding van de hiërarchische lijn;
  • de organisatorische context;
  • de persoonlijke context.

Deze video’s zijn beschikbaar op het YouTube kanaal van de FOD Werkgelegenheid:

Folder over psychosociale risico’s op het werk (FOD Werkgelegenheid, met steun van ESF – België – 2014)

De folder is bestemd voor werknemers die psychosociale problemen ondervinden en voor alle personen die betrokken zijn bij de preventie en de sensibilisering rond psychosociale risico's.

Hij geeft beknopte antwoorden op de volgende vragen:

  • Wat zijn psychosociale risico's?
  • Wat kan ik doen?
  • Bij wie kan ik terecht?
  • Hoe hen contacteren?

Deze folder is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Psychosociale risico's op het werk (PSR).

Radiospot: psychosociale risico’s op het werk (FOD Werkgelegenheid – België - 2013)

In 2013 en 2014 heeft de FOD Werkgelegenheid een sensibiliseringscampagne gerealiseerd bij werkgevers, leidinggevenden, HR-medewerkers en werknemersvertegenwoordigers over psychosociale risico’s. In dit kader werd deze radiospot gemaakt over burn-out:

radiospot.jpg

De campagnewebsite “Voel je goed op het werk” bestaat niet meer, maar de informatie en de tools zijn beschikbaar in de rubriek Thema's > Psychosociale risico’s (PSR).

TV-spots: psychosociale risico’s op het werk (FOD Werkgelegenheid – België - 2012)

In 2012 heeft de FOD Werkgelegenheid een sensibiliseringscampagne gerealiseerd bij het grote publiek over psychosociale risico’s. In dit kader werden twee TV-spots gemaakt over de impact van psychosociale risico’s op de thuissituatie: “Wat je voelt op het werk, blijft niet op het werk.”

tv_spot1.jpg

tv_spot2.jpg

  • Psychosociale risico's – Sensibilisering en opleiding – Tools

  • Psychosociale risico's – Opsporing en analyse van de risico’s – Tools

  • Psychosociale risico's – Rapportmodellen – Tools

Stress - Publicaties

Handelen tegen stress en psychosociale risico’s op het werk (Regards sur l’actualité – Frankrijk – 2010)

Dit document stelt denkoefeningen voor over de te nemen stappen om stress op het werk te voorkomen. Het document begint met een discussie over de term “preventie”, vooraleer verder te gaan met de verschillende actievormen.

Het document is beschikbaar in het Frans op de website van de ‘Archive ouverte en Sciences de l'Homme et de la Société’ (HAL-SHS): Agir contre le stress et les risques psychosociaux au travail.

Stress op het werk: risicofactoren, evaluatie en preventie (FOD Werkgelegenheid – België – 2006)

Stress op de werkvloer wordt blijvend ervaren als een ernstig probleem, zowel voor de werknemer als voor de onderneming, waarvan de gevolgen niet mogen worden onderschat. De uitvoering van een risicoanalyse is een eerste stap, maar uit een evaluatie van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg blijkt dat bedrijven en sectoren moeilijk de weg vinden naar het implementeren van een stressactieplan.

In deze brochure wordt één methode binnen de participatieve benadering van de risicoanalyse toegelicht, die trouwens niet als een standaardrecept mag worden gezien. De brochure definieert de begrippen stress en stress op het werk en geeft een overzicht van de verklarende modellen voor het ontstaan van werkstress en van de evaluatiemethoden. Daarnaast komen ook de organisatieverandering en de levenskwaliteit van de werknemers aan bod.

Deze publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, in de module Publicaties > Stress op het werk: risicofactoren, evaluatie en preventie.

Parlementaire vragen

  • 55020228C, 55020684C, 55020709C en 55020736C Kamer - Het wettelijk kader voor telewerk

  • 22785 Kamer - De werkbaarheidsscan

  • 668 Kamer – Werkmotivatie

  • 1209 Kamer - Recente explosieve toename van pesterijen op het werk

  • 481 Kamer - Hervorming van het arbeidsrecht

  • P0441 & P0442 Kamer - Het actieplan 'Werkbaar werk'

  • 22936 Kamer - De enquête over het welzijn op het werk die bij het personeel van de Hulpkas voor werkloosheidsuitkeringen (HVW) werd uitgevoerd

  • 5-1360 Senaat - Het werkverzuim

  • P1733 Kamer - De problematiek van stress op het werk

Onderzoeken

  • De voorspelling van werkstress in Nederland en Vlaanderen (Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken – België en Nederland – 2009)

    Het onderzoeksmodel ter verklaring van werkstress, gebaseerd op het Job Demands-Resources (JD-R) model, wordt toegepast op vier omvangrijke steekproeven uit de Nederlandse (2002 en 2004) en Vlaamse (2004 en 2007) beroepsbevolking.
  • Psychosocial job stress in relation to health (UGent, doctoraatsproefschrift – België – 2007)

    Dit proefschrift werd in juni 2007 met succes ingediend tot het behalen van de graad van Doctor in de Medische Wetenschappen aan de universiteit van Gent (UGent). Het handelt over de perceptie van psychosociale jobstress in relatie tot de gezondheid van werknemers en is gebaseerd op resultaten van de “Belstress” studie. Belstress was een grootschalige epidemiologische studie over jobstress en de invloed op hart- en vaatziekten en andere gezondheidsfactoren en op het werkverzuim wegens ziekte.
  • Waardoor geraakt de hardwerkende Vlaming gestresseerd? (Over Werk – België – 2007)

    In dit artikel wordt op basis van het Job Demands-Resources (JD-R) model, gezocht naar een verklaring voor verschillen in niveaus van psychische vermoeidheid en plezier in het werk bij Vlamingen.
  • De determinanten van het werk-privé en privé-werk conflict (Universiteit Hasselt – België – 2007)

    Dit artikel bespreekt de resultaten van een onderzoek over het conflict tussen werk en privé leven en de verschillen tussen mannen en vrouwen hieromtrent.
  • De studie Belstress III (FOD Werkgelegenheid – België – 2006)

    De Belgische studie over de stress op het werk “Belstress” is een multidisciplinaire longitudinale studie over de relatie tussen stress op het werk en absenteïsme wegens ziekte of ongeval.
  • Stress en welzijn in de banksector (Over Werk – België – 2003)

    Dit artikel beschrijft hoe men via een enquête een overzicht van alle elementen van werkdruk en stress in de bankensector heeft gekregen.

Psychosociale risico's - Regelgeving

De problematiek van de psychosociale risico's past in het kader van de wet betreffende het welzijn op het werk. De wetten van 28 februari 2014 en van 28 maart 2014 wijzigden grondig de bepalingen van hoofdstuk Vbis van de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk. Dat hoofdstuk stelt voortaan een algemeen kader vast voor de preventie van psychosociale risico's op het werk.

De werkgever moet de nodige maatregelen nemen om psychosociale risico's op het werk te voorkomen, om de schade die voortvloeit uit die risico's te voorkomen of om die schade te beperken. Alle specifieke informatie over de risicoanalyse en de individuele procedures is opgenomen in titel 3 betreffende de preventie van psychosociale risico's op het werk van boek I van de codex over het welzijn op het werk.

Meer informatie daarover en de reglementaire teksten zijn beschikbaar op de website van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD Werkgelegenheid), in de rubriek Thema’s > Welzijn op het werk > Psychosociale risico's op het werk.

De FOD Werkgelegenheid krijgt vaak vragen over de toepassing van de regelgeving betreffende de preventie van psychosociale risico’s op het werk.

De veel gestelde vragen (Frequently Asked Questions of FAQ) werden gebundeld in twee documenten:

Deze documenten worden jaarlijks bijgewerkt. De meeste recente toevoegingen worden telkens in het grijs gemarkeerd.

Verzameling van de rechtspraak van de arbeidsgerechten rond psychosociale risico’s op het werk

De Algemene Directie Humanisering van de Arbeid (AD HUA) heeft een verzameling gemaakt van de rechtspraak van de arbeidsgerechten over de psychosociale risico’s op het werk. De verzameling omvat de periode van 2016 tot en met 2023. Het jaar 2016 werd gekozen om een inzicht te krijgen in de toepassing door de rechtbanken van de belangrijke wijzigingen die in 2014 in de wetgeving zijn aangebracht.

Het doel van deze publicatie is om uittreksels uit de gerechtelijke beslissingen te verzamelen en deze per thema in te delen. Het doel is dus niet om de rechtspraak te analyseren. Het leidt de lezer direct naar de specifieke problematiek waarmee hij of zij wordt geconfronteerd.

Het is de bedoeling dat dit werk jaarlijks door de FOD Werkgelegenheid wordt bijgewerkt.

De publicatie is beschikbaar op de website van de FOD Werkgelegenheid: Psychosociale risico's op het werk - Verzameling van de rechtspraak van de arbeidsgerechten sinds 2016.

Vernieuwde wetgeving van kracht sinds 1 juni 2023

Op 1 juni 2023 wijzigde de bescherming tegen represailles voor werknemers die geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk aankaarten. Naar aanleiding van een arrest van het Europese Hof van Justitie werd het toepassingsgebied van de federale antidiscriminatiewetten uitgebreid op het vlak van de personen die beschermd zijn tegen nadelige maatregelen. Ook de Welzijnswet moest aan dit arrest voldoen en rekening houden met de wijzigingen in het toepassingsgebied van deze wetten.

Op 30 mei 2023 organiseerde de FOD Werkgelegenheid een webinar over deze nieuwe regelgeving. In het webinar werd een uitgebreide toelichting gegeven over de verschillende wijzigingen aan de bescherming tegen nadelige maatregelen voor werknemers die geweld, pesterijen of ongewenst seksueel gedrag op het werk opwerpen. Onder meer de uitbreiding van de beschermde personen in geval van discriminatoire gedragingen werd behandeld, maar ook de aanpassingen aan de omvang van de bescherming en de gevolgen voor de interne procedure kwam aan bod.

Het webinar is te herbekijken op het YouTube-kanaal van de FOD Werkgelegenheid.

In de praktijk

  • MSA
    MSA
    Musculoskeletale aandoeningen (MSA) / Psychosociale risico’s (PSR) / Stress / KMO

    Praktische handleiding voor kleine ondernemingen over psychosociale risico's, stress en musculoskeletale aandoeningen

    Psychosociale risico’s, stress of musculoskeletale aandoeningen (MSA) kunnen ernstige gevolgen hebben voor werknemers en ondernemingen. Vaak leiden ze tot langdurig ziekteverlof. Vooral micro- en kleine ondernemingen kunnen problemen ondervinden om die risico’s aan te pakken.

Nieuws en evenementen

23.01.2024

Studie van Sciensano over de geestelijke gezondheid in België

Het epidemiologisch cohort BELHEALTH is een longitudinale studie van Sciensano die de evolutie van de gezondheid en het welzijn van de Belgische...
17.03.2023

Rapport van EU-OSHA over het verband tussen psychosociale risico’s op het werk en hart- en vaatziekten

Een nieuwe discussienota van het Europees Agentschap voor veiligheid en gezondheid op het werk (EU-OSHA) gaat dieper in op het verband tussen...
rusthuis
rusthuis
18.02.2020

Op de blog: hoge werkdruk in rusthuizen

In de rusthuizen lijdt bijna de helft van het personeel onder de hoge werkdruk. Bovendien vindt één op de twee z'n werk emotioneel belastend...
werk
werk
09.12.2019

Op de blog: minder dan helft Vlamingen vindt zijn werk doenbaar

Minder dan de helft van de Vlamingen (49,6 procent) zegt een 'werkbare job' te hebben. Dat blijkt uit de driejaarlijkse...
abvv-39c7dbaf.png
ABVV
30.10.2019

ABVV enquête over stress en arbeidsomstandigheden

Het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) houdt een enquête over de werkomstandigheden in navolging van haar vroegere enquêtes in 2013, 2014 en 2017.
Modern times
Modern times
15.11.2017

Enquête van het ABVV over de werkomstandigheden

Bij een online enquête van het Algemeen Belgisch Vakverbond (ABVV) van 17 maart tot 7 april 2017 hebben 14.500 werknemers de vragen beantwoord over...
stress.jpg
20.02.2017

Op de blog: Complexer werk veroorzaakt meer stress

Het werk wordt steeds flexibeler en complexer, dat blijkt uit een studie van de KU Leuven. De arbeidsmarkt kent een stelselmatige verschuiving waarin...